Toespraak bij de opening van  de drie Walcheren-exposities

 - zomer 2007  van het Chagall Comité Zeeland -

 op zondag 1 juli 2007 in de Wandelkerk te Middelburg.

De drie expositiegebouwen:

Wandelkerk, in de voet van de Lange Jan te Middelburg

Synagoge van Middelburg  (ingang Herenstraat 14)

Boerderij de Osseberg (Singelweg 11 bij Sint Laurens)

Deze toespraak vormt de verbindingsschakel tussen de rede die Marc Chagall heeft uitgesproken bij de installatie van de twaalf gebrandschilderde ramen in de Synagoge van het Hadassah-universiteitsziekenhuis-complex (bij Jerusalem) en de grafische werken op de drie expositielocaties. Deze in het Jiddish opgestelde rede is in een Nederlandse vertaling voorgelezen door Heleen Pasma; direct hierop volgde onderstaande inleiding door Pieter Zuidema, van de research- & documentatie-afdeling van de Chagall-collectie WUYT in Amsterdam.

c h a g a l l

Kan dat, als kunstenaar werken aan de "Vriendschap & Vrede met alle volken"? Geboren in een land waar de tsaar de jodenhaat kon oproepen als het hem van pas kwam, opgegroeid temidden van oorlogen en godsdiensttwisten.  Waar de Russische revolutie geen vrijheid & gelijkheid bracht, maar Chagall meer geleden heeft dan ergens beschreven staat. Werkelijk tot het uiterste, het bittere eind.

h a d a s s a h

Het Hadassah-ziekenhuis-complex. Nog geen twee jaar geleden genomineerd voor de Nobélprijs voor de vrede.  Waar een patiënt in burka door dezelfde deur binnenkomt als een zieke orthodoxe Jood met pijpenkrullen. Een plek waar Moslim, Jood, Jordaniër, Israëliër, Libanees, West-Europeaan samenwerken: waar keppeltje, hoofddoekje en kaaskop in hetzelfde team zitten.

v r e d e

Wat staat de vrede in de weg als je het Sjalom van de Jood hoort, het Pace van de Rooms-Katholiek, het dagelijks vredesgebed van de Moslim, de wekelijkse zegenbede van de Protestant, en die loot van het wereld-humanisme?

        Meent men dan niet wat men zegt?

        Weet men dan niet wat men zegt?

Chagall was zich van drie grote barrières bewust:

w a n d e l k e r k

Wat in woorden beleden wordt en ergens heel diep in ons mensen uit Europese en Middellandse-zee culturen verankerd ligt, blijken tot de eigen clan beperkte, maar verder dode formules te zijn door gebrek aan beelden -bij gebrek aan verbeelding- van die vage ondergrond in ons bewustzijn.

Sinds zijn terugkeer na de tweede wereldoorlog uit Amerika rekende Chagall dit tot een van zijn belangrijkste taken: in beelden oproepen wat die eeuwenoude culturen voor wezenlijks aan ons hebben doorgegeven.

In de 36 litho's hier aan de voet van de Lange Jan ziet u hem hieraan werken, hiermee worstelen, hieraan vreugde beleven.

s y n a g o g e

De tweede barrière ervoer Chagall in de heersende mode-filosofie van die dagen, zoals onder andere verwoord door de populaire existentialist Jean Paul Sartre in uitspraken als : Ik ben mijn eigen baas. Als ieder dit waar maakt, heeft de vrede geen bodem meer. Vrede wordt dan een keuzevrijheid van eigen-baasjes.

Dat deed Chagall teruggrijpen naar de Mozes waar hij naar vernoemd is: die Mozes die Gods Woorden op de twee stenen tafels met beide handen aangreep, omarmde, koesterde, uitdroeg.

Neem de tijd om zo de litho's in de Synagoge op u in te laten werken. Pak er rustig een stoel bij: het is er geen museum.

b o e r d e r i j    d e   o s s e b e r g

De derde barrière: het gebrek bij menigeen aan de behoefte om bij zichzelf te rade te gaan en geen genoegen te nemen met zichzelf. Alleen dan en alleen daar vind je de bron tot vrede. Proeft u hier iets van Chagalls zielsverwantschap met mensen als Dag Hammerskjøld?

Bezie de wereld kalm om je heen en merk op hoe mensen bezig zijn met geld, status, macht, uiterlijke zaken. En hoe men de ander te oud acht om nog te veranderen: geen beter excuus om zelf oppervlakkig voort te parasiteren. Waar leef je nog voor, wat is je bestaansrecht als je jezelf niet steeds onder de loupe neemt en (zo gelouterd) de ander tegemoet treedt?

Ga naar Boerderij de Osseberg, zie hoe Chagall zichzelf onophoudelijk de maat neemt en, net zoals Rembrandt, in zelfportretten zichzelf bij de keel grijpt. Op een aangrijpende manier vind je daar het werk uit de Wandelkerk en de Synagoge  voortgezet en afgerond.

b e s l u i t

Zoals het Hadassah-ziekenhuis een stukje Psalm 87 is,  kan zo Middelburg,  wat zeg ik: Walcheren,  misschien nog sterker: heel Zeeland ... een stukje Mokum worden? Dat kan dus. Daar wil het Chagall Comité Zeeland zich voor inzetten.

Deze exposities op Walcheren vormen het begin.

Amsterdam, Middelburg, 1 juli 2007

Pieter Zuidema